Autorka fotografii: Agata Tarczyńska. Plantacja ananasa, w tle widoczne czerwone ziemie. Lokalizacja: okolice zatoki Golfito, Kostaryka

W obliczu rosnącego globalnego zagrożenia związanego z nadmiernym wylesianiem i degradacją lasów, Unia Europejska postanowiła wprowadzić działania mające na celu ochronę leśnych ekosystemów na całym świecie. Kluczowym elementem tych działań jest Rozporządzenie UE dotyczące udostępniania na rynku unijnym oraz wywozu z Unii niektórych towarów związanych z wylesianiem i degradacją lasów, znane jako EUDR (European Union Deforestation Regulation). Rozporządzenie to weszło w życie 29 czerwca 2023 r. a zacznie obowiązywać od 30 grudnia 2024 r. dla największych przedsiębiorstw, natomiast dla mikro i małych firm od 30 czerwca 2025 r. EUDR stanowi odpowiedź UE na potrzebę utrzymania europejskiego rynku wolnego od towarów pochodzących z nielegalnego wylesiania.

Cel

Celem tego rozporządzenia jest potwierdzenie, że towary dostępne na rynku UE oraz te eksportowane z Unii nie pochodzą z działalności przyczyniającej się do wylesiania lub degradacji lasów. Przepisy rozporządzenia dotyczą obrotu produktami wymienionymi w Załączniku nr I EUDR:

• drewno i produkty drewniane: obejmuje wszystkie wyroby drewniane, od surowego drewna po gotowe produkty takie jak meble i papier. 
• soja: jako jeden z głównych surowców rolnych związanych z wylesianiem, szczególnie w obszarze Amazonii.
• kawa i kakao: uprawiane w regionach, gdzie intensywna działalność rolnicza może prowadzić do wylesiania i degradacji lasów. 
• olej palmowy: którego produkcja jest często związana z wylesianiem lasów tropikalnych.
• kauczuk: plantacje kauczukowca przyczyniają się do wylesiania dużych obszarów lasów tropikalnych, ponadto intensywne stosowanie nawozów i pestycydów na tych plantacjach prowadzi do erozji i zanieczyszczeń gleby.
• bydło (głównie wołowina): hodowla bydła powoduje przekształcanie terenów leśnych w pastwiska, a nadmierne wypasanie bydła prowadzi do degradacji gleby oraz emisji gazów cieplarnianych.  

Obowiązki dla przedsiębiorstw wynikające z EUDR

EUDR nakłada na przedsiębiorstwa obowiązek prowadzenia dokładnych i transparentnych działań, zbierania i analizowania danych dotyczących pochodzenia surowców, raportowania do organów unijnych oraz monitorowania i aktualizowania swoich procedur w celu zapewnienia zgodności z regulacjami dotyczącymi zapobiegania wylesianiu.

Aby sprostać wymogom rozporządzenia, przedsiębiorstwa muszą dostarczyć szczegółowe informacje dotyczące pochodzenia swoich produktów. W praktyce oznacza to, że wszystkie towary muszą przejść proces weryfikacji.

Dostosowanie działalności do wymogów rozporządzenia EUDR wymaga kilku kroków:

1. Przeanalizowania produktów, które są wprowadzane na rynek lub eksportowane, pod kątem zgodności z art. 3 rozporządzenia EUDR:
   • nie powodują wylesiania;
   • zostały wyprodukowane zgodnie z właściwymi przepisami kraju produkcji,
   • przedłożono w ich sprawie oświadczenie o należytej staranności.
2. Opracowania i wdrażania procedur należytej staranności zgodnie z art. 8 rozporządzenia, a także przechowywanie wszystkich oświadczeń i dokumentów przez okres co najmniej 5 lat.
3. Przedłożenia dokumentów potwierdzających, pochodzenie produktów z legalnych źródeł oraz potwierdzenie że ich produkcja nie przyczyniła się do zniszczenia obszarów leśnych, takich jak:
   • opis produktu, nazwa handlowa, rodzaj oraz, w przypadku drewna, nazwa gatunku, 
   • ilość produktów wyrażona w odpowiednich jednostkach miary netto (kg),
   • kraj produkcji (i jeśli dotyczy jego części), 
   • geolokalizacja działek, gdzie wyprodukowano towary, oraz data produkcji (w przypadku bydła, geolokalizacja zakładów, gdzie było trzymane), 
   • dane kontaktowe dostawców produktów, 
   • dane kontaktowe odbiorców produktów,
   • informacje potwierdzające, że towary zostały wyprodukowane zgodnie z przepisami kraju produkcji.
4. Monitorowania zmian w przepisach i wymaganiach dotyczących EUDR, a także aktualizowania swoich procedur zgodnie ze zmianami regulacyjnymi.
5. Informowania dostawców i partnerów handlowych o wymaganiach nałożonych przez EUDR oraz współpraca w celu zapewnienia zgodności na każdym etapie łańcucha dostaw.

EUDR a certyfikaty

Rozporządzenie EUDR nie wymaga bezpośrednio posiadania certyfikatów, ale nakłada obowiązek zachowania należytej staranności w celu udowodnienia, że produkty nie przyczyniają się do wylesiania i są zgodne z odpowiednimi przepisami. 

Certyfikaty, takie jak FSC (Forest Stewardship Council) czy PEFC (Programme for the Endorsement of Forest Certification), mogą ułatwić spełnienie tych wymagań, świadcząc o zrównoważonym zarządzaniu lasami. Inne certyfikaty, jak Rainforest Alliance lub UTZ, potwierdzają produkcję zgodną z zasadami zrównoważonego rozwoju. 

Chociaż posiadanie certyfikatów nie jest obowiązkowe, mogą one znacząco ułatwić proces wykazywania zgodności z EUDR, stanowiąc dowód należytej staranności i zwiększając zaufanie organów kontrolnych.

Sankcje i kary

Właściwe organy wskazane przez państwa członkowskie UE zgodnie ze swoim terytorium będą prowadzić kontrole i audyty, aby zapewnić przestrzeganie przepisów.

Naruszenie przepisów rozporządzenia może skutkować sankcjami, w tym karami finansowymi do 4% całkowitego rocznego obrotu przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej za poprzedni rok finansowy, konfiskatę produktów i dochodów, a także czasowe wykluczenie z procedur udzielania zamówień publicznych oraz dostępu do finansowania publicznego (np. przetargi, dotacje i koncesje) oraz czasowy zakaz handlu.

Podsumowanie

Przed rozpoczęciem działań warto rozpoznać i przeanalizować swój łańcuch dostaw oraz zmapować wszystkich interesariuszy, a także opracować i wdrożyć procedury dotyczące należytej staranności. Podjęcie tych działań z wyprzedzeniem pozwoli na lepsze przygotowanie się do implementacji nowych regulacji.

Rozporządzenie EUDR stanowi ważny krok w kierunku ochrony globalnych zasobów leśnych. Jednakże, skuteczność rozporządzenia będzie zależała od jego właściwego wdrożenia oraz od współpracy międzynarodowej i zaangażowania wszystkich interesariuszy w łańcuchu dostaw. Monitorowanie postępów i dostosowywanie regulacji w odpowiedzi na zmieniające się wyzwania będą kluczowe dla osiągnięcia zamierzonych celów.

Autor: Patrycja Opalińska