Ekosystemy można prosto zdefiniować jako dynamiczne zespoły organizmów żywych, współdziałających ze środowiskiem nieożywionym w taki sposób, że tworzą zamknięty, samoregulujący się system. Różnią się między sobą pod względem klimatu, gleby oraz fauny i flory, co wpływa na ich charakterystyczne cechy i funkcje. Jednak ekosystemy posiadają również cechy wspólne choćby  to, że są kluczowe dla utrzymania równowagi oraz przynoszą wiele korzyści dla ludzkości i biznesu.

Środowisko naturalne, poza oczywistymi walorami przyrodniczymi, generuje korzyści dla ludzi i gospodarki, które nazywamy usługami ekosystemowymi  – są to wpływy, które ludzie czerpią z ekosystemów w sposób bezpośredni (np. pozyskanie drewna) lub pośredni (np. wypoczynek). Przykładowo obejmują dostarczanie surowców, regulację klimatu, oczyszczanie wody i powietrza, zapylanie roślin, utrzymanie bioróżnorodności, a także dostarczanie miejsc rekreacji i odpoczynku.

Usługi ekosystemowe mają fundamentalne znaczenie dla ludzkiego dobrostanu, gospodarki i jakości życia, dlatego zrównoważone zarządzanie ekosystemami, jest więc kluczowe dla utrzymania tych korzyści w dłuższej perspektywie czasowej. Dodatkowo zrozumienie zależności człowieka od kapitału naturalnego, jest bardzo istotne dla powodzenia danej inwestycji i sukcesu przedsiębiorstwa, które prowadząc biznes w zgodzie z przyrodą i poszanowaniem jej mechanizmów może zmaksymalizować korzyści, które są uzależnione od dóbr naturalnych.

Każdy spadek wartości przyrodniczych będzie miał negatywny wpływ na świadczenie usług ekosystemowych, które zapewniają podstawowe warunki życia, m.in. pożywienie, wodę, powietrze czy regulację klimatu.

Usługi ekosystemów można podzielić na kategorie:

– Usługi zaopatrzeniowe reprezentują przepływ korzyści które są wydobywane lub pozyskiwane z ekosystemów, takich jak np. drewno, żywność lub słodka woda.

– Usługi regulacyjne i konserwacyjne wynikające ze zdolności ekosystemów do regulowania procesów biologicznych i wpływania na klimat, cykle hydrologiczne i biochemiczne. Przykład stanowi filtracja powietrza przez drzewa, magazynowanie węgla przez rośliny lub zapylanie jako usługa świadczona przez pszczoły. Usługi te są niezbędne dla produktywności organizacji i odporności społeczeństwa.

– Usługi kulturalne to kwestie społeczne i niematerialne związane z postrzeganymi lub rzeczywistymi cechami ekosystemów, gdzie ich istnienie i funkcjonowanie przyczynia się do szeregu korzyści kulturowych. Na przykład, wartość rekreacyjna  lub  zdrowotna lasu.- Usługi wspierające, czyli usługi, które uzupełniają i wspierają pozostałe usługi ekosystemu (np. fotosynteza, powstawanie i jakość gleb, bioróżnorodność).

W celu określenia usług ekosystemowych, które są świadczone na danym terenie, istotna jest identyfikacja typów pokrycia terenu. Każdy obszar można scharakteryzować pod kątem elementów przyrodniczych, odpowiedzialnych za konkretne usługi. Przyporządkowując usługi ekosystemowe do danych typów pokrycia terenu, otrzymujemy informację o potencjalnie ekologicznym danej lokalizacji i jej znaczeniu globalnym oraz lokalnym dla przyrody, środowiska i społeczeństwa. Konkretny typ pokrycia terenu może świadczyć wiele usług, zgodnie z zasadą, że im bardziej cenny jest dany obszar, tym więcej usług możemy w nim wyróżnić. Warto zwrócić uwagę, na fakt, że konkretne usługi nie są przypisane tylko do danego typu pokrycia, lecz mogą występować równolegle w kilku ekosystemach. Jedynie skala świadczonych usług przez dany typ ekosystemu może się różnić. 

Analiza usług ekosystemowych na przykładzie ekosystemu lasu

Główne usługi ekosystemowe świadczone przez las (widoczne i niewidoczne) wraz z przykładowymi elementami odpowiedzialnymi:

• kontrola erozji (korony, korzenie, nadziemne części drzew),
• regulacja mikroklimatu (korony drzew);
• sekwestracja dwutlenku węgla (korony drzew, biomasa);
• dostarczanie drewna (zdrewniałe części drzew);
• rekreacja (drogi leśne, szlaki turystyczne, ścieżki edukacyjne);
• produkty leśne (jagody, grzyby);
• kontrola przepływów energii (regulacja);
• kontrola populacji dzikich zwierząt (obserwacja, polowania);
• regulacja szkodników i chorób (zróżnicowanie gatunkowe);
• regulacja żyzności gleby (gleba, runo leśne).

Na konkretny typ usług i ich udział w korzyściach płynących z danego ekosystemu wpływają różne czynniki. Przykładowo skład i zróżnicowanie gatunkowe wpływają na usługi świadczone przez dany las. Im większe zróżnicowanie gatunkowe (lasy pierwotne, naturalne oraz mieszane), tym większe znaczenie usług związanych z bioróżnorodnością, ale także pośrednio z produkcją. Lasy o mniejszym zróżnicowaniu (np. monokultury, takie jak plantacje palm olejowych) mogą wydawać się bardziej istotne w produkcji surowców.  Jednak w dłuższej perspektywie ta produkcja może ulec drastycznemu spadkowi z powodu np. wyjałowienia gleby. Dlatego zdrowe i dobrze funkcjonujące ekosystemy zapewniają sprawniejszy przepływ i większe korzyści z usług ekosystemowych.

Czy świadczenie usług ekosystemowych jest zagrożone?

Zagrożenia dla ekosystemów są jednocześnie zagrożeniami dla usług ekosystemowych. Naruszenie naturalnej równowagi powoduje zaburzenie korzyści, jakie czerpiemy ze środowiska naturalnego. Współdziałanie biznesu i przyrody jest kluczowe dla zapewnienia zrównoważonego rozwoju, który uwzględnia nie tylko krótkoterminowe cele biznesowe, ale także długoterminowe takie jak współistnienie środowiska naturalnego i społeczeństwa jako całości. W rezultacie zmniejszanie negatywnego wpływu biznesu na środowisko naturalne i angażowanie się w działania proekologiczne stają się coraz częściej integralną częścią strategii biznesowych wielu firm. Te tendencje są kluczowe dla tworzenia bardziej zrównoważonego i odpornego społeczeństwa oraz gospodarki, przed którą stawiane są coraz nowsze wyzwania środowiskowe. Dlatego musimy pamiętać o tym, że biznes nie może rozwijać się niezależnie od przyrody. Tylko odpowiedzialne podejście do środowiska zapewni wymierny i długotrwały zysk dla inwestycji, a poszanowanie przyrody zaprocentuje w przyszłości.

Autor artykułu: Ewa Zabówka