Współczesne wyzwania środowiskowe wymagają innowacyjnych rozwiązań, które nie tylko zahamują degradację środowiska, ale także przyczynią się do jego odbudowy i ochrony na przyszłość. W ostatnich latach coraz większe znaczenie zyskują rozwiązania oparte na przyrodzie (NbS – Nature-based Solutions), które stają się kluczowym elementem strategii zarządzania środowiskiem, szczególnie w kontekście wdrażanych regulacji Unii Europejskiej.

Jak rozumieć NbS?

Nature-based Solutions, czyli rozwiązania oparte na przyrodzie, to działania które wykorzystują naturalne procesy i ekosystemy do rozwiązywania problemów środowiskowych, społecznych i gospodarczych. Mają one na celu ochronę, zrównoważone zarządzanie i przywracanie naturalnych lub zmodyfikowanych ekosystemów, by skutecznie i adaptacyjnie stawiać czoła wyzwaniom społecznym, zapewniając korzyści dla dobrostanu ludzi i lokalnej bioróżnorodności. 

Komisja Europejska definiuje rozwiązania oparte na przyrodzie jako:

“Rozwiązania inspirowane i wspierane przez naturę, które są opłacalne (wydajne ekonomicznie), dostarczające równocześnie korzyści natury ekologicznej, ekonomicznej i społecznej, a także wspierające adaptację do zmian klimatu.”

Takie rozwiązania wprowadzają coraz bardziej zróżnicowane cechy i procesy przyrodnicze do miast, krajobrazów lądowych i morskich, poprzez lokalnie dostosowane, zasobooszczędne i systemowe interwencje. Rozwiązania oparte na przyrodzie muszą zatem przynosić korzyści różnorodności biologicznej i wspierać świadczenie szeregu usług ekosystemowych.

Są to działania oparte na zasadach bioróżnorodności, zaprojektowane i wdrożone w sposób szanujący prawa, wartości i wiedzę społeczności lokalnych i ludów rdzennych. Obejmują one:

• ochronę, przywracanie lub zarządzanie ekosystemami naturalnymi i półnaturalnymi;
• zrównoważone gospodarowanie systemami wodnymi i terenami użytkowymi; 
• integrację natury w miastach i wokół nich.

Czy wszystkie działania związane z przyrodą są NbS? Warto zwrócić uwagę na to, że nie wszystkie rozwiązania wpisują się jako NbS – mogą być one też uznane jako:

• Nature-derived Solutions (rozwiązania pochodzące z natury) – czyli korzystające ze źródeł pochodzących z natury, ale nie funkcjonujące w oparciu o ekosystemy, np.: energia wiatrowa czy słoneczna;
• Nature-inspired Solutions (rozwiązania inspirowane naturą) – są wzorowane na naturze i jej funkcjonowaniu, ale również nie opierają się na działaniu ekosystemów, np. układy klimatyzacyjne w budynkach wzorowane funkcjonowaniem kopców termitów

Należy pamiętać, że NbS muszą opierać się o główne wyzwania społeczne:

Inicjatywy wdrażania NbS w Unii Europejskiej i na świecie

Unia Europejska zwiększa wysiłki w zakresie uodparniania na zmianę klimatu, budowania odporności, zapobiegania i gotowości. Wdrażanie rozwiązań opartych na przyrodzie we wszystkich krajobrazach uważa się za kluczowe dla osiągnięcia celów głównych priorytetów polityki UE, w szczególności Strategii UE na rzecz różnorodności biologicznej do roku 2030 i unijnej strategii adaptacyjnej. W ramach Europejskiego Zielonego Ładu, UE zobowiązuje się do intensyfikacji działań na rzecz ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju, co obejmuje także promowanie NbS. 

W odniesieniu globalnym szczególną rolę w promowaniu, wdrażaniu i standaryzacji rozwiązań NbS odgrywa Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN). Organizacja ta opracowała Globalny Standard NbS (publikacja IUCN, 2020), który stanowi ramę do oceny, projektowania i wdrażania rozwiązań opartych na przyrodzie. Standard ten ma na celu zapewnienie skuteczności, wiarygodności i zrównoważonego zarządzania projektami NbS na całym świecie. Podczas konferencji klimatycznej COP27, została uruchomiona także Inicjatywa ENACT dla rozwiązań opartych na przyrodzie (NbS), która będzie koordynować te działania w skali globalnej oraz składać sprawozdania z postępów podczas kolejnych spotkań w ramach COP.

Jak wyznaczać i właściwie projektować Nature-based Solutions (NbS)?

Wspomniany wcześniej globalny standard dla NbS ma być prostym, ale solidnym i praktycznym narzędziem, które umożliwia przełożenie koncepcji NbS na ukierunkowane działania w celu wdrożenia, wzmocnienia najlepszych praktyk, a także eliminowania i korygowania niedociągnięć. 

Standard dla Nbs składa się z 8 kryteriów i 28 wskaźników do każdego z nich. 

• Kryterium 1 skupia się na określeniu wyzwania społecznego, na które NbS jest odpowiedzią. Punktem wyjścia może być jedno lub więcej wyzwań społecznych; jednakże priorytetem jest wykorzystanie potencjału NbS w celu zapewnienia wielu korzyści, przy czym jedna interwencja rozwiązuje kilka problemów.
• Kryterium 2 kieruje projektem rozwiązania odpowiadającym skali problemu. Skala w tym kontekście odnosi się przede wszystkim do skali geograficznej obejmującej ląd i morze, a także ekonomicznych, ekologicznych i społecznych aspektów krajobrazu lądowego/morskiego.
• Kryteria 3, 4 i 5 odpowiadają trzem filarom zrównoważonego rozwoju – zrównoważone środowisko, sprawiedliwość społeczna i opłacalność ekonomiczna. W przypadku każdego kryterium w celu wdrożenia silnego NbS wymagane jest pełne zrozumienie obecnych zasobów i kontekstu w formie punktu odniesienia oraz zrównoważonych działań w przyszłości.
• Kryterium 6 dotyczy wyważenia kompromisów i wyborów, których należy dokonać, aby osiągnąć krótko- i długoterminowe korzyści, oraz sposobu zapewnienia przejrzystego, sprawiedliwego i włączającego procesu ustalania takich kompromisów.
• Kryterium 7 odpowiada na potrzebę zarządzania adaptacyjnego, które umożliwia ciągłe uczenie się o procesach ogólnosystemowych i dostosowywanie NbS do zmian systemowych.
• Kryterium 8 dotyczy osadzania koncepcji i działań w ramach politycznych lub regulacyjnych, a także powiązań z celami krajowymi lub zobowiązaniami międzynarodowymi. Prawdziwy potencjał NbS jest realizowany przez jego długoterminowe wdrażanie na dużą skalę.

Dlaczego warto zainteresować się rozwiązaniami NbS?

Poprzez wdrażanie NbS możemy rozumieć celowe interwencje, które opierając się na właściwościach przyrody pozwalają na rozwiązywanie wyzwań, przed którymi stoi społeczeństwo. Niesie to ze sobą liczne korzyści dla obu tych stron.

• Zrównoważony rozwój: NbS umożliwiają osiągnięcie równowagi pomiędzy rozwojem gospodarczym a ochroną środowiska, co przyczynia się do długoterminowego dobrobytu społeczeństwa.
• Adaptacja do zmian klimatu: naturalne ekosystemy są często bardziej odporne na skutki zmian klimatu niż infrastruktura ludzka, dlatego inwestycje w NbS mogą pomóc w adaptacji do nowych, coraz to trudniejszych warunków.
• Ochrona bioróżnorodności: wdrażanie NbS wspiera ochronę różnorodności biologicznej poprzez przywracanie i ochronę naturalnych siedlisk oraz zapewnienie migracyjnych szlaków dla fauny i flory.
• Poprawa jakości życia: błękitno-zielona infrastruktura, parki miejskie czy tereny rekreacyjne nie tylko poprawiają estetykę miast, ale także mają pozytywny wpływ na zdrowie psychiczne i fizyczne mieszkańców.

Podsumowując, rozwiązania oparte na przyrodzie (NbS) wyróżniają się jako najbardziej trwałe i opłacalne, oferując równocześnie liczne korzyści ekologiczne, społeczne i ekonomiczne. Ich stosowanie może stanowić kluczowy element strategii przeciwdziałania zagrożeniom środowiskowym i budowy odporności społeczeństwa na przyszłe wyzwania.

Przykłady wdrażania na świecie

Na świecie istnieje wiele przykładów tego jak można wykorzystywać rozwiązania oparte na naturze (NbS). W zależności od skali wdrożonych działań może to być np. ochrona lub przywracanie lasów i terenów podmokłych w zlewniach, które zabezpieczają i regulują dostawy wody, wspierają produkcję surowców leśnych oraz chronią społeczności i infrastrukturę przed powodziami, erozją gleby oraz osunięciami ziemi. W przypadku terenów nadmorskich ochrona lub przywracanie ekosystemów przybrzeżnych (namorzynów, raf czy słonych bagien) chroni mieszkańców i infrastrukturę przed falami sztormowymi i erozją. W mniejszej skali, na poziomie lokalnym tworzenie zielonych dachów i ścian oraz sadzenie drzew w miastach może złagodzić skutki fal upałów, wychwytywać wodę deszczową i zmniejszać zanieczyszczenie (a tym samym ma to pozytywne skutki dla zdrowia i samopoczucia ludzi).

Lasy nadrzeczne przechodzące w namorzyny zatrzymujące falę cofkową w dolinie ujścia rzeki Tarcoles w Costa Rica (źródło: Michał Jaśkiewicz 2023)

Podsumowanie

Rozwiązania oparte na przyrodzie stanowią istotny element strategii zarządzania środowiskiem, szczególnie w kontekście zmian klimatycznych i degradacji ekosystemów. Unia Europejska, wspierając projekty NbS, kieruje się nie tylko troską o środowisko, ale także o dobrobyt obywateli i przyszłych pokoleń. Należy pamiętać, że wdrażanie NbS oznacza korzyści dla obu stron – zarówno dla natury, jak i społeczeństwa, umożliwiając osiągnięcie zrównoważonego rozwoju i lepszej jakości życia dla obecnych i przyszłych pokoleń.

Autor: Mariusz Skupień